Do dezynfekcji w gabinetach. W ostatnich latach wzrosło zrozumienie konieczności zapobiegania zakażeniom pacjentów i personelu. Złożyły się na to: pandemia COVID-19, niepokojące dane dotyczące epidemiologii wirusa HBV, wzrost liczby zakażonych wirusem HCV, coraz większe wymagania oraz świadomość pacjentów przy wyborze gabinetu. Sporo strachu napędziła wszystkim także epidemia wirusa HIV.
Zjawiska te spowodowały zwiększone zainteresowanie higieną i aseptyką w gabinecie stomatologicznym. Dawniej wymagania sanitarne dla gabinetów stomatologicznych nie były tak wysokie. Dopiero dokładna analiza zagrożeń wykazała, że gabinety stomatologiczne stwarzają stałe i znaczące ryzyko infekcji personelu i pacjentów. Wynika to ze specyficznych warunków panujących w gabinecie stomatologicznym.
Do dezynfekcji w gabinetach
Znajdują się tu skomplikowane technicznie, specjalistyczne urządzenia, których konstrukcja utrudnia dokładną dezynfekcję. Każdego dnia przyjmuje się jest wielu pacjentów. Zabiegi wykonywane są przy użyciu wysokoobrotowych urządzeń, powodujących powstawanie aerozoli wodnych z zawieszonymi drobinami śliny, krwi i innych wydzielin skażonych mikrobiologicznie. A właśnie ślina stanowi źródło infekcji wirusami HBV i HCV. Ponadto ślina wytwarzana podczas zabiegów stomatologicznych może stanowić źródło infekcji wirusem HIV chociaż w normalnych warunkach ślina wirusem HIV nie zakaża.
Gabinety stomatologiczne ulegają ponadto zanieczyszczeniu drobnoustrojami które są wnoszenie na obuwiu i odzieży oraz za pośrednictwem rąk, także podczas zabiegów stomatologicznych.
Drobnoustroje możemy podzielić na:
Bakterie - mikroskopijnej wielkości mikroorganizmy, dające hodować się na pożywkach. Bakterie są wszędobylskie, zasiedlają praktycznie wszystkie miejsca na ziemi, także człowieka np. jego jelita, jamę ustną. Nie wszystkie są szkodliwe. Część jest w ogóle niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania żywych organizmów. Powodują choroby: cholerę, czerwonkę bakteryjną, dury brzuszne, tężec, wąglik, zakażenia gronkowcowe, paciorkowcowe.
Prątki - drobnoustroje należące do tej grupy powodują gruźlicę, trąd, występują także prątki tzw. atypowe powodujące zakażenia osób z obniżoną odpornością.
Grzyby - mikroorganizmy powodujące grzybice u ludzi. Zgodnie z systematyką możemy podzielić je na grzyby drożdzopodobne, dermatofity, grzyby pleśniowe
Wirusy - nie są organizmami. Widoczne tylko w mikroskopie elektronowym. Nie oddychają i nie rozmnażają się na pożywkach sztucznych. Do replikacji potrzebują żywych komórki.
Drogi przenoszenia zakażeń
Drobnoustroje mogą przenosić się do organizmu drogą kontaktu bezpośredniego –ze skórą i tkankami pacjenta podczas leczenia, pielęgnacji, najczęściej przez ręce lub drogą kontaktu pośredniego –z zanieczyszczonymi przedmiotami, np. narzędziami, sprzętem medycznym, materiałami, powierzchniami. Zakażenie może też nastąpić drogą inhalacyjną, także przez zanieczyszczenie błon śluzowych nosa, oczu
W zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych duże znaczenie ma dezynfekcja, wykonywana w celu przecięcia dróg przenoszenia drobnoustrojów.
Dezynfekcja jest to proces, w wyniku którego następuje zabicie niektórych drobnoustrojów: wegetatywnych form bakterii, grzybów, wirusów znajdujących się na przedmiotach i powierzchniach. W odróżnieniu od sterylizacji dezynfekcja nie niszczy przetrwalników bakterii chyba, że zostanie zastosowany specjalny preparat dezynfekujący o działaniu sporobójczym.
Dezynfekcja jest procesem złożonym i na jego przebieg i wynik wpływa wiele czynników, a przede wszystkim rodzaj i właściwości czynnika dezynfekcyjnego. Ważne są warunki środowiska, w którym środek dezynfekujący działa na drobnoustroje. Zanieczyszczenia organiczne narzędzi, sprzętów i powierzchni, np. tkanki, krew, wydzieliny, wydaliny utrudniają penetrację czynnika dezynfekcyjnego do drobnoustrojów. Mogą również z nim reagować, zmniejszając jego stężenie i powodując utratę aktywności. Drobnoustroje znajdujące się na powierzchniach trudniej ulegają zabiciu niż obecne w zawiesinie, np. w wodzie. Na aktywność środków dezynfekcyjnych wpływają również różne czynniki fizyczne i chemiczne, np. temperatura, pH, twardość wody, obecność mydła i detergentów
Skomplikowana budowa dezynfekowanego przedmiotu, wąskie kanały, złącza, zawiasy, zagłębienia utrudniają dotarcie środka dezynfekcyjnego. Wreszcie duże znaczenie ma człowiek, ponieważ to on musi ocenić zagrożenie, wybrać odpowiednią metodę i prawidłowo przeprowadzić dezynfekcję. Dokładne zanurzenie sprzętu, wypełnienie wąskich kanałów, usunięcie pęcherzyków powietrza z powierzchni, umożliwia dotarcie do miejsc gdzie znajdują się drobnoustroje. Zmiana parametrów, np. obniżenie stężenia, temperatury, skrócenie czasu dezynfekcji, niekorzystnie wpływa na końcowy efekt tego procesu.
Badanie szczepów drobnoustrojów
Do badania preparatów przeznaczonych do dezynfekcji w obszarach medycznych stosuje się drobnoustroje reprezentatywne dla tego środowiska. Ponieważ oporność na środki dezynfekcyjne szczepów należących do tego samego gatunku może być różna, używa się szczepów wzorcowych o znanej wrażliwości na czynniki fizyczne i chemiczne pochodzące z renomowanych kolekcji. Zakres działania środków dezynfekcyjnych zależy od ich właściwości, zastosowanych parametrów, warunków środowiska i dotyczy:
Bakterii (B) - Ze względu na rożną budowę i wrażliwość na związki chemiczne bakterii Gram –dodatnich i Gram- ujemnych, w badaniach działania dezynfekcyjnego preparatu stosowane są szczepy będące przedstawicielami obu grup; Staphylococus aureus (Gram – dodatna), i Pseudomonas aeruginosa (Gram - ujemna).
Preparat, który działa na wymienione szczepy testowe uznaje się za bakteriobójczy. Jest to podstawa do zakwalifikowania preparatu jako dezynfekcyjnego. Przyjmuje się, że stosowany w wyznaczonych parametrach będzie działał na większość szczepów bakteryjnych występujących w środowisku służby zdrowia.
Prątków grużlicy (Tbc) - Drobnoustroje z rodziny Mycobateriaceae są mniej wrażliwe na działanie czynników bójczych niż pozostałe bakterie, związane jest to z budową tych mikroorganizmów (z dużą zawartością lipidów utrudniających penetrację środków dezynfekcyjnych). Dlatego ta grupa została wydzielona jako odrębna w badaniach preparatów dezynfekcyjnych. W Polsce obecnie jest stosowany szczep grużlicy ludzkiej. W wielu krajach, ze względu na powolny wzrost prątków oraz zagrożenie dla wykonujących badania jako organizmy testowe są stosowane szczepy o wrażliwości zbliżonej do prątków gruźlicy, ale łatwiejsze do hodowli i bardziej bezpieczne np: Mycocacterium Terre. Różnice w ocenie działania prątkobójczego preparatów w różnych krajach mogą wynikać nie tylko z różnych szczepów testowych, ale również z wyboru metody zawiesinowej lub nośnikowej, znaczenie ma też ilość i rodzaj dodawanych substancji obciążających.
Grzyby (F) – w większości metod badania grzybobójczego stosowany jest szczep Candida albicans przedstawiciel grzybów drożdzopodobnych. W niektórych metodach drugim organizmem testowym jest przedstawiciel dermatofitów.
Wirusy (V) - wrażliwość wirusów na działanie chemicznych środków dezynfekcyjnych ściśle zależy od ich budowy (struktury), obecności lub braku osłonki, jej składu chemicznego. Szczególnie zawartość lipidów ma istotny wpływ na wrażliwość wirusów na preparaty dezynfekcyjne.
Preparaty dezynfekujące
Preparaty dezynfekcyjne zawierające aktywny chlor - związki z aktywnym chlorem: podchloryn sodu, chloramina B i T, dichloroizocyjanuran sodu wykazują aktywność bakteriobójczą, wirusobójczą, prątkobójczą i grzybobójczą. Reagują z substancjami organicznymi, w środowisku silnie kwaśnym, w obecności zanieczyszczeń bogatych w związki azotowe chlor wydziela się gwałtownie w stężeniu szkodliwym dla zdrowia. Powodują korozję.
Preparaty zawierające związki nadtlenowe - związki z aktywnym tlenem: mononadsiarczan potasu, kwas nadoctowy, nadboran sodu, monoperoxyftalan magnezu działają bakteriobójczo, grzybobójczo, wirusobójczo i prątkobójczo. Mają działanie dezodorujące. Roztwory tych preparatów są nietrwałe i powinny być przygotowywane bezpośrednio przed użyciem. Obecność dużej ilości zanieczyszczeń może zmniejszyć ich aktywność.
Alkohole - etylowy, izopropylowy, n - propanol, są głównymi składnikami preparatów do dezynfekcji rąk. Występują także w preparatach do dezynfekcji powierzchni. Działają bakteriobójczo, grzybobójczo w tym także na prątki gruźlicy. Są aktywne względem wirusów lipofilnych (HIV, HBV, HCV, Herpes).Wymagają dużego stężenia lub długich czasów ekspozycji celem zabicia wirusów hydrofilnych. Alkohole słabo penetrują w materiale biologicznym, więc mogą być stosowane tylko do powierzchni czystych.
Pochodne fenolowe - Preparaty zawierające pochodne fenolowe (krezole, ksylenole) wykazują aktywność bakteriobójczą, ograniczoną grzybobójczą, prątkobójczą Dą mało aktywne względem wirusów. Wykazują zdolność penetracji w materiale biologicznym.
Aldehydy - aldehyd mrówkowy (formalina), aldehyd glutarowy, aldehyd bursztynowy, aldehyd Orto-ftalowy. Wykazują aktywność wobec wszystkich grup drobnoustrojów w zależności od zastosowanego stężenia i czasu działania. Zachowują aktywność w obecności zanieczyszczeń organicznych.
Formalina jest środkiem potencjalnie rakotwórczym, ponadto aldehydy powodują u osób narażonych długotrwale na ich działanie alergie, i astmę
Czwartorzędowe związki amoniowe - np. bromek, chlorek benzyloalkiloamoniowy, chlorek dialkilodimetyloamoniowy, działają bakteriobójczo, grzybobójczo, niszczą też wirusy lipofilne (HIV,HBV,HCV). Substancje organiczne mogą zmniejszać ich aktywność. Często występują w preparatach do dezynfekcji rąk w połączeniu z alkoholami.
Alkiloaminy - to stosunkowo nowa grupa preparatów dezynfekcyjnych stosowana w Polsce. Powstała jako korzystna alternatywa dla preparatów dezynfekcyjnych do narzędzi i powierzchni zawierających aldehydy czy nietrwałe związki nadtlenowe. Charakteryzuje się przyjemnym zapachem, nie jest lotna a więc nie wykazuje działania szkodliwego na drogi oddechowe. Może jednak, jak praktycznie każdy związek chemiczny, powodować uczulenia. Preparaty z tej grupy chemicznej działają bakteriobójczo, grzybobójczo, prątkobójczo, wirusobójczo względem wirusów lipofilnych (HIV,HBV,HCV).Posiadają mniejszą aktywność względem wirusów hydrofilnych. Preparaty zawierające alkiloaminy są nie kompatybilne ze środkami zawierającymi aldehydy. Preparatów tych nie należy mieszać, zwrócić należy też uwagę na elementy gumowe, które np. podczas dezynfekcji preparatami zawierającymi aldehydy mogą wchłaniać te związki, poddane następnie dezynfekcji preparatami zawierającymi alkiloaminy mogą ulec uszkodzeniu (tworzą się pęcherze).
Dowiedz się więcej.
Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.
