Ciąża, a RTG. Najwięcej kontrowersji budzi wykonywanie badań radiologicznych u kobiet ciężarnych. Jeżeli jednak zdecydujemy się na wykonanie zdjęcia u pacjentki w ciąży i chcemy ją przekonać do słuszności naszej decyzji, należy być świadomym nie tylko skutków oddziaływania promieniowania na nienarodzone dziecko, ale także przepisów prawa medycznego.
Kobiety ciężarne traktowane są bowiem w sposób szczególny. W każdej pracowni rtg powinna znajdować się informacja o konieczności powiadomienia personelu pracowni o fakcie ciąży. Ta właśnie okoliczność wywołuje największy strach u pacjentek, gdyż jest potwierdzeniem ich lęku o nienarodzone dziecko i wskazuje na ryzyko.
W niezbędnych przypadkach
Sama ciąża, choć jest przeciwwskazaniem do wykonywania badań rentgenowskich, nie jest przeciwwskazaniem bezwzględnym i lekarz ma prawo zlecić badanie diagnostyczne, jeżeli uzna on jego zasadność, po wykorzystaniu innych, nieinwazyjnych sposobów diagnozowania. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej (Dz.U.05.194.1625) § 17. stanowi, że wykonywanie badań rentgenodiagnostycznych u kobiet w ciąży jest ograniczone do niezbędnych przypadków, jeżeli nie mogą być one wykonane po rozwiązaniu oraz, że należy wykonywać je w sposób zapewniający maksymalną ochronę płodu przed ekspozycją na promieniowanie, poprzez wybór właściwej techniki badania oraz stosowanie właściwych osłon osobistych na okolicę brzucha i miednicy. W praktyce oznacza to możliwość wykonywania badań rtg stomatologicznych w okolicy głowy i szyi w szczególnie uzasadnionych przypadkach, pod warunkiem zabezpieczenia fartuchem z gumy ołowiowej reszty ciała pacjentki.
Decyzję o zleceniu badania podejmuje lekarz, oceniając ryzyko radiacyjne w stosunku do ryzyka innych powikłań, powstałych na skutek leczenia bądĽ zaniedbań w leczeniu, które mogą zaszkodzić dziecku przed porodem lub skutkować jego póĽniejszymi problemami zdrowotnymi.
Skutki promieniowania
Skutki oddziaływania promieniowania jonizującego w okresie ciąży na nienarodzone dziecko przedstawiono w tabeli. Należy jednak pamiętać, że do uszkodzenia płodu potrzebna jest wysoka dawka promieniowania, tzw. dawka skuteczna, działająca w dodatku na okolicę miednicy mniejszej.
Tabela 1.Skutki oddziaływania promieniowania jonizującego w okresie ciąży na nienarodzone dziecko
| Czas od zapłodnienia | Skutek |
| 0 – 3 tygodni | Brak skutków deterministycznych lub scholastycznych (*!) |
| 3 – 8 tygodni | Możliwość zniekształcenia narządów |
| 4 – 25 tygodni | Możliwość nowotworów w dzieciństwie |
| 8 – 25 tygodni | Możliwość opóĽnienia umysłowego |
Z tabeli dowiadujemy się, że najbardziej niebezpieczny dla rozwoju nienarodzonego dziecka jest czas pierwszych tygodni po zapłodnieniu. Szczególnie okres pierwszych 3 tygodni, oznaczony jako „brak skutków”, jest w rzeczywistości brakiem skutków widocznych, czasem największej podatności rozwijających się tkanek na promieniowanie i wtedy właśnie dochodzi do tak dużych uszkodzeń, że następuje poronienie. Możliwość deformacji narządowych w okresie kilku kolejnych tygodni związana jest z dostatecznym już uformowaniem się tkanek pierwotnych, lecz bez ich ostatecznego zróżnicowania. Ten właśnie okres pierwszych 2 miesięcy ciąży jest najbardziej niebezpieczny dla rozwijającego się organizmu, tym bardziej, że matka najczęściej nie wie jeszcze w ogóle o tym, że spodziewa się dziecka.
Im później tym lepiej
Pomimo, że w miarę zbliżania się ciąży do rozwiązania , zmniejsza się ryzyko wystąpienia powikłań radiacyjnych, to właśnie zwykle w końcowych miesiącach ciąży lekarze najbardziej obawiają się wykonywania badań radiologicznych u ciężarnych. A przecież właśnie na pierwszy okres ciąży powinni zwrócić baczniejszą uwagę.
Nagminnie obserwuje się obawy lekarzy przed wykonaniem zdjęcia rtg zębowego w 8-9 miesiącu ciąży, pomimo możliwości osłonięcia brzucha fartuchem i bardzo niską dawką używanego promieniowania, równoważną jednym dniu spędzonemu pod gołym niebem. Lekarze boja się skierować na badanie rtg kobietę w ciąży, natomiast rzadko kiedy maja obiekcje przepisując jej antybiotyki, takie jak Duomox lub Dalacin C, o szerokim spektrum działania, łatwo przenikające przez łożysko, które na pewno obojętne dla dziecka nie są.
Przekonując przyszłą matkę do wykonania badania rtg, przede wszystkim należy poinformować ją o inwazyjności tego rodzaju badania, lecz o mniejszym w ostatnim trymestrze ciąży ryzyku jej niepożądanego skutku. Argumentację należy tu dostosować indywidualnie, w zależności od powodu, dla którego decydujemy się zlecić badanie rtg. W celu uspokojenia pacjentki, można zaproponować np. osłonięcie brzucha dwoma fartuchami ołowianymi, choć efekt tego będzie pozostawał raczej wyłącznie w sferze psychologicznej, niż lepszej rzeczywistej osłony. W celu zapewnienia pacjentki o trosce o jej nienarodzone dziecko, można również skierować ją do ginekologa prowadzącego ciążę, z prośbą o opinię, czy można bezpiecznie przeprowadzić u niej badanie radiologiczne (w skierowaniu należy określić dokładnie okolicę badania, rodzaj badania, przewidywaną dawkę promieniowania, rodzaj osłon) i uzasadnić konieczność jego wykonania szczegółowo podanymi względami medycznymi.
Autor: lek. dent. Marcin Pasierbiński
Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.
