Eugenol w stomatologii

Dzieje się tak w efekcie działania samego eugenolu jako pochodnej fenolu. Ma on właściwości wychwytywania wolnych rodników. Generalnie jednak jest to materiał biozgodny, może jednak wywoływać miejscowe reakcje nadwrażliwości. Sam eugenol jest stosunkowo szybko metabolizowany i wydalany z moczem po około 1 godzinie.

Eugenol jest słabo toksyczny i ma działanie pobudzające. Jego nadużywanie (spożycie dużej ilości) może prowadzić do konwulsji, uszkodzeń wątroby, utraty przytomności, może powodować pojawienie się drgawek oraz zaburzeń rytmu serca.

Eugenol, jak i tlenek cynku

zawarty w opisywanych w tym artykule materiałach, odznacza się właściwościami bakteriobójczymi, co przedstawiono w tabeli 1.

Oddziaływanie na materiały stomatologiczne Eugenol, jako pochodna fenolu, spowalnia polimeryzację materiałów akrylowych i kompozytowych wychwytując wolne rodniki będące inicjatorami tego typu polimeryzacji. Badania, w których zacementowano wkłady metalowe za pomocą cementu fosforanowego lub kompozytowego, wskazują na mniejszą siłę retencji uzupełnienia, kiedy przed cementowaniem do leczenia endodontycznego używano mas tlenku cynku z eugenolem. Adhezja ta nie wzrasta pod wpływem czasu, jaki upłynął od momentu zacementowania wkładu i wynosi dla cementu fosforanowego około 2,5 Mpa, a dla cementu kompozytowego Panavia F 0,5 MPa.

Cementy na bazie eugenolu

Cementy te składają się z dwóch past lub proszku i płynu. Podstawowymi składnikami są tlenek cynku, poddany działaniu wysokiej temperatury w celu aktywacji oraz octan cynku będący katalizatorem przyśpieszającym tę reakcję. Płyn zawiera eugenol i inne olejki aromatyczne. Tlenek cynku dzięki swoim właściwościom higroskopijnym zmniejsza ciśnienie płynu w kanalikach zębinowych.

Sam eugenol jest wydzielany z cementu w ilości do około 5%. Maksymalne stężenie jest obserwowane po około 4-5 godzinach w roztworach buforowych. Cementy te charakteryzują się neutralnym pH, czasem pracy do 30 min i odpornością na zgniatanie 13 do 38 MPa. Wiązanie tego typu materiałów polega na reakcji kwasowo-zasadowo–fenolowej, grupy wodorotlenowe są zastąpione przez jony cynku i utworzony zostaje słaby chelat - eugenolan cynku Taki cement jest materiałem trwalszym niż fleczer na bazie gipsu i można go wykorzystywać jako tymczasowe wypełnienie. Cement na bazie eugenolu wiąże w środowisku wodnym, co ma szczególne znaczenie w przypadku pacjentów, u których występuje problem z utrzymaniem suchości ubytku. Podczas mieszania tego typu cementu należy przestrzegać zasady wprowadzania niewielkich ilości proszku do płynu, aż do uzyskania pożądanej konsystencji. Podczas używania cementów z tlenkiem cynku, może dochodzić do migracji eugenolu w głąb tkanek zęba na głębokość do 1,5 mm. Cement taki może uwalniać eugenol nawet po 30 dniach od momentu umieszczenia go w ubytku. Aby usunąć materiał na bazie tlenku cynku i eugenolu ze światła kanału, należy stosować roztwory EDTA jako bardziej skuteczne niż NaOCl.

Masy wyciskowe

Masy wyciskowe na bazie tlenku cynku z eugenolem składają się z dwóch past. Masa bazowa składa się z tlenku cynku, oleju z oliwek, oleju linolowego, octanu cynku oraz niewielkiej ilości wody. Masa będąca katalizatorem zawiera eugenol oraz wypełniacze w postaci glinki kaolinowej i talku.

Zawartość wody jest tutaj bardzo istotna, gdyż jest ona Rozpuszczalność w EDTA i NaOCl środków do wypełnień kanałów (6) Cement na bazie eugenolu wiąże w środowisku wodnym, co ma szczególne znaczenie w przypadku pacjentów, u których występuje problem z utrzymaniem suchości ubytku

katalizatorem przyspieszającym proces wiązania całej masy. Aby masa dość szybko wiązała, konieczne jest użycie octanu cynku. Oleje pełnią funkcje substancji inertnych, koniecznych do nadania masie odpowiedniej konsystencji. Reakcja przebiega stosunkowo powoli, więc masa tego typu znajduje zastosowanie jako materiał do pobierania wycisków czynnościowych na łyżkach indywidualnych lub też protezach osiadających. Zaletą tej masy jest jej dokładność. Ponieważ materiał ten jest bardzo płynny, łatwo adaptuje się do kształtu tkanek miękkich, nie powodując ich ugięcia ani przesunięć, dlatego też wyciski pobrane tą masą są bardzo dokładne. Niestety, po związaniu jest on całkowicie twardy, co uniemożliwia usunięcie go z podcieni. Wykazuje dobrą stabilność wymiarów, dlatego model z wycisków pobranych tą masą można odlewać po dowolnie długim czasie. Masa dość łatwo może przywierać do warg, dlatego przed jej zastosowaniem należy użyć wazeliny w celach ochronnych.

Przykładami tego typu materiału są: Neogenate (Septodont), Repin (Spofa Dental) czy Cavex Outline. Eugenol wraz z lidokainą jest zawarty w preparacie ALVOGYL stosowanym do leczenia zaburzeń gojenia zębodołu po ekstrakcji (1 g pasty zawiera 50 mg lidokainy i 150 mg eugenolu).

Materiały do wypełnień kanałów

Materiały do tego celu, w zależności od producenta, mają różny skład, np. cement Grossman (proszek) jest mieszaniną żywicy, węglanu bizmutu, tlenku cynku oraz siarczanu baru. Popularny preprat, jakim jest Endomethason, składa się z dexametazonu, octanu hydrokortisonu, diiodotymulu oraz trioksymetylenu jako lepiszcza. Materiały tego typu są mieszane z eugenolem w celu uzyskania odpowiedniej konsystencji.

Testy genotoksyczne

Jednym ze sposobów wykrycia czy substancja może mieć właściwości karcionogenne, jest badanie abberacji chromosomów. Z badań przeprowadzonych przez Hirohito Hikiba, Eiko Watanabe (2) wynika, że eugenol ma pewne właściwości mutagenne na komórki płucne chomika, nie działa jednak na testy na szczepach Salmonelli.

Podawanie drogą doustną eugenolu u myszy może wywołać powstanie nowotworów wątroby.

Autor: dr. Zbigniew Raszewski

Uzyskał stopień doktora na Śląskiej Akademii Medycznej w zakresie biologii medycznej oraz tytuł magistra inżyniera, w zakresie technologii chemicznej, na wydziale chemicznym Politechniki Warszawskiej.

Inne artykuły tego autora

Artykuł opublikowany w numerze 2/2011 magazynu Nowy Gabinet Stomatologiczny. Zobacz pełny spis treści. Dowiedz się więcej - Nowy Gabinet Stomatologiczny.

Więcej ciekawych artykułów w "Nowy Gabinet Stomatologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.